AKADEMİK ALAN

ozge_001

Brezilya'nın kuzeydoğu kıyısında rüzgâr ve suyun şekillendirdiği bu büyülü kum manzarası gözünüze bir serap gibi görünebilir. Ama serap değil, aksine gerçeğin ta kendisi...

Havadan bakıldığında kum tepeleri rüzgârlı bir günde kurutulmak için dışarıya asılmış bembeyaz çarşaflar gibi görünüyor. Gerçekten de bu bölgenin adı, Lençóis Maranhenses. Maranhão'nun çarşafları anlamına geliyor. Maranhão mu? Brezilya'nın tropik kuzeydoğu sahilinde hilal şeklinde kum tepelerinin yer aldığı eyaletin adı. Adı her ne olursa olsun, birbirini izleyen parlak beyaz kum dalgalarından oluşan büyülü bir çöl burası. Gümüş renkli balık kümeleri yağmurların ardından oluşan parlak mavi-yeşil gölcüklerde yüzüyor. Çobanlar keçi sürülerini yüksek kum tepelerinin üzerinde güdüyor. Ve balıkçılar sadece yıldızlar ve batık gemilerin hayaletlerinin yol göstericiliğinde denize açılıyor. 30 yıl önce bu benzersiz ekosistemi korumak amacıyla kurulan 1550 kilometrekarelik ulusal parkın eski yöneticisi Carolina Alvite, "Burası insana sanki başka bir gezegendeymiş duygusunu yaşatıyor" diyor... Bahamalar'daki bu deniz, sanki birdenbire Sahra'nın ortasında bir serap gibi belirmiş. Ancak bu çölde serap, gerçeğin ta kendisi anlamına geliyor. Coğrafya uzmanı Antonio Cordeiro Feitosa'ya göre aslında teknik standartlar gözönüne alındığında Lençóis bir çöl değil. Bölgede yılda ortalama metre kareye 1200 kg civarında yağmur düşüyor. Herhangi bir yerin çöl olarak tanımlanması içinse yılda 250 kg'dan daha az yağış ortalamasına sahip olması gerekiyor. Ve bu kum manzarasının oluşması ancak suyun varlığı ile olanak kazanıyor. Yakınlardaki iki nehir, Parnaíba ve Preguiças, kumu kıtanın orta kesimlerinden alıp Atlas Okyanusu'na taşıyor. Oradan da kum, okyanus akıntılarıyla batı yönünde sürükleniyor. Bu tortunun çoğu, parkın 70 kilometre uzunluktaki kumsalında toplanıyor. Kurak mevsim boyunca, özellikle de ekim ve kasımda durmaksızın esen rüzgârlar kum taneciklerini 50 kilometre kadar içerilere taşıyor. 39 metre yüksekliğe ulaşan ve göz alabildiğince uzanan hilal şeklinde tepeler işte böyle şekilleniyor. Cordeiro'nun gözleri aynı zamanda Lençóis Maranhenses'in daimi hareketini de seçebiliyor. Bazı yerlerde bu tepeler yılda 20 metre kadar ilerliyor. Cordeiro, "Burada peyzaj her yıl mevsimlere göre gözle görülür bir şekilde değişiyor" diyor. Lagünler, ocaktan hazirana kadar süren yağmurların kum tepeleri arasındaki vadileri doldurmasıyla her yıl yeniden oluşuyor. Bu geçici su birikintilerinin bazıları 90 metre uzunlukta ve üç metreye ulaşan derinlikte. Temmuz başlarında, en dolu oldukları dönemde, nehirlerin kum tepeleri arasından yol bulmasıyla lagünler birbirine bağlanıyor. Böylece balıklar da kuma gömülü böcek larvaları ve diğer balıklarla beslendikleri lagünlere ulaşmalarını sağlayan bir yola sahip oluyor. Kurtbalığı (Hoplias malabaricus) gibi bazı türler de, kurak mevsimi çamurun içinde uyuyarak geçirip yağmurlar başladığında yeniden ortaya çıkıyor. Yağmur mevsimi sona erdiğindeyse lagünler ekvator sıcağında buharlaşmaya başlıyor. Su seviyeleri ayda bir metre gibi büyük bir hızla azalabiliyor. Bölgenin yegâne sakinleri balık ve böceklerden ibaret değil...


YAZI: RONALDO RIBEIRO
Fotoğraflar: GEORGE STEINMETZ