ÜLKELER COĞRAFYASI

Fatih GÜRIŞIK

Ülke Rehberi: Çin

Dünyanın en kalabalık nüfuslu ülkesi Çin'in yaklaşık dört bin yıl geriye uzanan bir kültürel geçmişi var.

ÇİN'İN KÜNYESİ

Nüfus: 1 milyar 340 milyon (BM, 2008)
Başkent: Pekin
Yüzölçümü: 9,6 milyon km2
En yaygın dil: Mandarin
En yaygın dinler: Budizm, Hıristiyanlık, İslam, Taoculuk
Ortalama ömür: Erkeklerde 71, kadınlarda 75 yıl (BM)
Para birimi: 1 renminbi (yuan) = 100 fen
Başlıca ihraç ürünleri: Mamül mallar, tekstil ürünleri, elektronik cihazlar, silah
Ortalama yıllık gelir: 2.360 dolar (Dünya Bankası, 2007)
İnternet uzantısı: .cn
Uluslararası telefon kodu: +86

Günümüz medeniyetinin temel taşlarını oluşturan kağıt, barut, pusula gibi pek çok buluşun kökenleri Çin'e dayanıyor.

Komünist yönetimin etkisiyle bir süre ekonomik açıdan duraklama yaşayan ülke son yıllarda dünyanın en önemli ekonomik güçlerinden biri haline gelmeye başladı.

Dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi olan Çin'in 'ikinci bir sanayi devrimi' yaşadığı belirtiliyor.

GENEL BİLGİLER

Binlerce yıl süren hanedanlar ardından 20. yüzyılın başında cumhuriyet yönetimine geçen Çin'de 1949'da, Komünist Parti ve Mao Zedong öncülüğünde Çin Halk Cumhuriyeti ilan edildi.

Bu tarihe kadar ülkeyi yöneten Çan Kay-Şek'in yönetimden isimlerle Tayvan'a kaçması, günümüzde hala süren Tayvan sorunun da başlangıcı oldu.

Uzun yıllar kapalı bir ekonomi yapısı gösteren Çin, 1980'lerin başlarında, kollektif tarım uygulamasını durdurdu ve özel teşebbüse yeniden izin verdi.

Şu anda Çin dünyanın en büyük ihracatçılarından ve rekor düzeylerde dış yatırım çekiyor.

Dünya Ticaret Örgütü'ne katılma hakkı kazanan Çin'in bu anlamda yakında yeni bir devrim yaşayacağı düşünülüyor. Bu şekilde Çin dış pazarlara daha kolay erişim hakı kazanacak, ancak dış rekabete de açık hale gelecek.

Bu durumun özel sektör yatırımlarını arttırması ve devlet denetimindeki hantal kuruluşların çöküşünü hızlandırması bekleniyor. Ancak Çin'de bazı çevreler bunun işsizlik ve istikrarsızlık gibi ağır bedelleri de beraberinde getirmesinden çekiniyor.


Çin Seddi insan eliyle yapılan en büyük eserlerden

Ayrıca Çin'in muazzam ticaret fazlası ve korsan mal üretimi, ticari ortağı durumundaki ülkelerle ilişkilerde kimi zaman huzursuzluk yaratıyor.

Başta ABD olmak üzere batılı ülkeler Çin para biriminin değerinin yükseltilmesi gerektiğini, böylece ihracat patlamasının da durulacağını savunuyor.

Ekonomideki patlama, büyük bir enerji açlığını da beraberinde getiriyor. Çin, ABD'nin ardından en büyük ikinci petrol tüketicisi.

Kömür üretim ve tüketiminde ise ilk sırada yer alıyor.

Dışarıdan enerji ithaline milyarlarca dolar harcayan ülkenin bu alandaki en büyük yatırımı ise 25 milyar dolara mal olması beklenen Üç Vadi Barajı hidroelektrik santralı projesi.

Ekonomideki hareketlilik çevreye ise artan kirlilik şeklinde yansıyor. Dünyanın en kirli kentleri Çin'de bulunuyor.

Kentsel ve kırsal kesimler arasında oluşan ekonomik uçurum ülkenin en önemli toplumsal sorunlarından biri haline geliyor.

Kırsal kesimlerden pek çok yoksul köylü bir inşaat patlaması yaşanan doğudaki kentlere akın ediyor.

İşçi ve çiftçi kesimlerinde ise huzursuzluk artan eylemlerle kendini gösteriyor. 2005 yılı içinde resmi rakamlara göre 87 bin 'kitlesel olay' yaşandı.

Yetkililere yolsuzluk suçlamaları, zorunlu tahliye ve istimlak kararları konusunda dilekçeler sunmak için her yıl Pekin'e onbinlerce kişinin gittiği tahmin ediliyor.

Yolsuzluk ve HIV vakalarındaki artış ülkenin diğer önemli sorunları arasında.

Siyaset

Ülkenin siyasi alanda gerçekleştirdiği reformlar ise ekonomi alanında yaşanan değişimin hızına uyamıyor. Komünist Parti hala iktidarda tekelini ve bireyler üzerindeki sıkı denetimini sürdürüyor.

Yetkililer muhalefet yönünde hareketleri vakit kaybetmeden bastırırken, sözünü sakınmayanlar çalışma kamplarına gönderiliyor.

İnsan hakları savunucuları Çin'i her yıl yüzlerce kişinin infaz edilmesi ve işkencenin önlenememesi dolayısıyla eleştiriyorlar.

Pekin yönetimi, 'şer bir tarikat' olarak gördüğü Falun Gong ruhani hareketine sıkı yasaklar uyguluyor.

Ülkenin doğusunda Müslüman ve Türklerin yaşadığı Doğu Türkistan ya da Şincan da baskının yoğun olduğu bir diğer bölge.

Çin'in Tibet üzerindeki hakimiyeti de tartışma yaratmaya devam ediyor. İnsan hakları örgütleri, Çinli yetkilileri Tibet'te Budist kültürünü sistematik olarak bastırmakla ve Çin içinde özerklik talep eden Budistlerin ruhani lideri Dalai Lama'ya sadık rahiplere eziyet etmekle suçluyorlar.

Sorunlu bir diğer bölge de Tayvan. Pekin yönetimi, yarım yüzyılı aşkın zamandır kendi kendini yöneten Tayvan Adası'nın Çin'in ayrılıkçı bir bölgesi olarak görüyor; bağımsızlığını ilan etmesi durumunda adayı işgal etme tehdidinde bulunuyor.

LİDERLER

Cumhurbaşkanı: Hu Jintao

Hu Jintao, Mart 2003'te Ulusal Halk Kongresi tarafından seçilene dek kamuoyunda pek tanınmıyordu.

1964'ten bu yana Komünist Parti'nin sadık bir üyesi olan Hu, parti kariyerine 1970'lerin sonunda başladı.

1980'lerde Guizhou ve Tibet'te parti başkanlığı yapan Hu, bu dönemlerde bağımsızlık yanlısı gösterilerin bastırılmasında rol oynadı.




Hu 1992'de, Komünist Parti'nin karar organı olan Polit Büro Daimi Komisyonu'nun en genç üyesi oldu.

Bu atama Hu'nun cumhurbaşkanlığı için en önemli adaylardan biri haline gelmesi biçiminde yorumlandı. Bu beklentiler Hu'nun 2002 yılında düzenlenen Komünist Parti kongresinde parti lideri olarak Jiang Zemin'in yerini almasıyla gerçekleşti.

Jiang'ın son derece etkili olan Merkezi Askeri Komisyon'un başkanlığından da 2004 yılında ayrılma kararı, ülkede tüm iktidar unsurlarının devrinin 1949'daki komünist devrimden bu yana ilk kez sorunsuz tamamlandığı şeklinde yorumlandı.

1942 doğumlu Hu Jintao, Pekin Üniversitesi'nde hidroelektrik mühendisliği eğitimi aldı ve bir süre su kaynakları ve enerjiden sorumlu bakanlıkta çalıştı.

Hu, yolsuzluklarla mücadeleyi en önemli önceliklerinden biri olarak ifade ediyor. Hatta iyi ve dürüst yönetim sağlanamazda sosyalizmin kaderinin tehlikeye düşebileceğini belirtiyor.

Ancak Hu, Çin'i 'çıkmaz bir sokağa' sokacağını savunarak kapsamlı batı tarzı siyasi reformlara karşı çıkıyor.

Hu'nun planları arasında sağlık ve eğitim konularında kırsal kesimlere yatırımı artırarak 'uyumlu bir toplum' yaratmak.

Hu Jintao özel yaşamında da dans ve masa tenisinden zevk alan, ihtiyatlı, zeki ve hafızası çok güçlü bir kişi olarak ifade ediliyor.


Cumhurbaşkanı Yardımcısı: XI Jinping
Başbakan: Ven Jiabao
Dışişleri Bakanı: Yang Jieçi
Ulusal Halk Kongresi Başkanı: Vu Bangguo

MEDYA

Çin medyası ülke yönetimince sıkı sıkıya denetleniyor. Pekin yönetimi yabancı haber kaynaklarının yayınlarını karıştırarak ve internet sitelerine girişi bloke ederek bilgi erişimini de denetlemeye çalışıyor.

Son yıllardaki açılımlar da yayın içeriğinden çok dağıtım ve reklam alanlarında serbestleşme getirdi.

Hong Kong'un 1997'de Çin yönetimine bırakılması ardından buradaki medyanın bağımsızlığını yitireceği kaygıları duyuluyordu, ancak bu gerçekleşmedi.

Hong Kong medyası yayın siyaseti açısından hala özgür bir çizgi izliyor ancak yönetimden müdahale endişeleri de varlığını sürdürüyor.

Çin basınında yetkililerin başarısızlıkları da, yolsuzluk yaptıkları suçlamaları da yer buluyor. Ancak medya genel olarak Çin Komünist Partisi'nin iktidar üzerindeki tekelini sorgulamaktan kaçınıyor.

Televizyon haber kaynakları arasında en yaygın olanı. Televizyon sektörü özellikle büyük kentlerde rekabete açık.


Hong Kong Çin'in en hareketli merkezlerinden

1 milyarı aşkın televizyon izleyicisinin yaşadığı ülke, abonelik sistemiyle işletilen televizyonlar için de büyük bir pazar. 2010'a kadar ülkede 128 milyon kişinin bu hizmetlere abone olması bekleniyor.

Devlet denetimindeki merkezi televizyon ile sayıları iki binin üzerindeki bölgesel ve yerel kanallar, izleyici kitlelerini çekebilmek için mücadele halinde.

Ülke dışından yayın yapan kanalların izlenebilirliği sınırlı. Time Warner, News Corp ve Hong Kong merkezli Phoenix TV gibi büyük kuruluşlara ait belirli kanalların Guangdong eyaletinde kablolu sistemle yayınlanabilmesi için yapılmış bazı anlaşmalar bulunuyor.

Buna karşılık, Çin Merkezi Televizyonu'nun (CCTV) İngilizce yayınları da uydu aracılığıyla ABD ve İnglitere'deki izleyicilere aktarılıyor.

Pekin yönetimi yabancı yayınların ülke içinde kuruluşların yayın imkanları kullanılarak aktarılmasına, 'ulusal güvenliği veya siyasi istikrarı tehdit etmeme' koşuluyla izin verilebileceğini söylüyor.

Çin'de internet kullanımı da denetim altında tutulmasına rağmen hızla yayılıyor. 2005 yılında ülkede internet kullancılarının sayısı 100 milyonu geçti.

Pekin yönetimi, yasaklı Falun Gong ruhani hareketine, insan hakları savunucusu gruplara ya da dış haber kaynaklarına ait olan sitelere erişimi de sık sık engelliyor. Ayrıca internet günlüğü ya da bloglara gönderilen yazılar da denetleniyor.

Bir grup uluslararası akademisyen 2005'te internet denetim ve sansürü için en gelişmiş ve etkin teknolojik imkanların Çin'in elinde bulunduğunu açıkladı.

Sınır Tanımayan Gazetecier örgütü ise ülkeyi "gazeteciler için dünyanın en büyük hapishanesi" olarak tanımlıyor.