Bizim Coğrafya - Hayat Coğrafya'da, Coğrafya Hayatımızda - 11.Sınıf Coğrafya Türkiye'de ki Madenler ve Enerji Kaynakları.. (DERS NOTU)

•Demir: Ağır sanayinin ham maddesini oluşturur.
Ülkemizdeki demir yataklarımız Hekimhan, Hasançelebi (Malatya), Divriği, Kangal (Sivas), Kayseri, Kahraman Maraş, Hatay ve Balıkesir’de bulunur.Çıkarılan demir cevheri Karabük, Karadeniz Ereğlisi, İskenderun, Kırıkkale, Sivas, İzmir’deki demir-çelik işletmelerinde değerlendirilir.

•Bakır: Yumuşak metal olup işlenmesi kolaydır.Elektrik iletkenliği özelliği ile elektrik ve elektronik sanayilerinde yaygın olarak kullanılır.Önemli bakır yataklarımız Murgul(Artvin), Küre (Kastamonu), Maden (Elazığ), Çayeli (Rize)‘nde bulunur. Çıkarılan bakır cevherleri Samsun, Murgul ve Maden’de işlenmektedir.
•Dünya’da en çok bakır üreten ülkeler, Şili, ABD, Kanada’dır.

•Krom:En ekonomik olarak kromit mineralinden üretilir. Metalurji , demir- çelik, tekstil, porselen, cam sanayilerinde kullanılır. Önemli yataklarımız Guleman ( Elazığ), Kopdağ (Erzincan), Köyceğiz, Fethiye (Muğla), Karsantı, Pozantı (Adana), Harmancık, Orhaneli (Bursa), Pınarbaşı (Kayseri) ‘nda bulunur. Türkiye, dünya krom üretiminde ilk beş ülke arasında yer almaktadır.

•Boksit: Alüminyum sanayinin hammaddesidir. Dünyada üretilen boksitin %90’ı alümina üretiminde kullanılır. Boksit, elektrik izolatörlerinde, petrol arıtımında, kaynak çubuklarının kaplanmasında, çelik ve tuğla fırınlarında harç malzemesi olarak, ham şekerin renginin giderilmesinde, izolasyon malzemelerine katkı maddesi olarak, kullanılır.Isı ve elektrik iletiminin yüksek olması nedeni ile alüminyumun kullanım alanı geniştir. Önemli boksit yataklarımız Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya), Milas (Muğla), Saimbeyli (Adana) ‘de bulunur.

•Bor Mineralleri: Hafif olup, kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır. Plastik, elyaf, ısıya dayanıklı cam gereçlerin üretiminde, fotoğrafçılıkta, emaye ve porselen sırların üretiminde, ilaç, kimya, boya, çimento sanayilerinde kullanılır.Roket ve jet yakıtlarında, nükleer enerji üretiminde kullanılması ile stratejik bir önem kazanır.Dünya bor rezervinin % 60’dan fazlası Türkiye’de bulunur. Türkiye’de en büyük en büyük rezervleri bulunan iki ana cevher;
•Ham boraks: Borun bir sodyum tuzu olup, yatağı Seyitgazi (Eskişehir) dedir.
•Kolemanit: Borun bir kalsiyum tuzu olup, yatakları, Emet (Kütahya), Bigadiç (Balıkesir), Mustafa Kemal Paşa (Bursa) ilçelerinde yer alır.

•Kükürt:Üzüm bağlarının ilaçlanmasında, gübre ve sülfürik asit üretiminde, bazı yiyeceklerin küflenmeye karşı korunmasında kullanılır. En önemli kükürt yatağı Keçiborlu (Isparta)’da bulunur. Ancak 1996’da bu tesis kapatılmıştır.

•Zımpara taşı: Elmastan sonra en sert mineraldir. Mobilyacılıkta, taşların, madenlerin, optik araçların parlatılmasında ve cilalanmasında kullanılır. Önemli yataklarımız Muğla, Aydın, Denizli illerindedir. Büyük bölümü Milas ve Yatağan’daki ocaklardan elde edilir.

Barit: Türkiye barit rezervi bakımından dünyada ilk sırada yer alır. Suda erimeyen barit, petrol ve gaz sondajlarında kullanılır. Ayrıca, boya, deri, kumaş, buji, televizyon tüpleri üretiminde kullanılır. Önemli barit yataklarımız Alanya, Gazipaşa (Antalya), Kahraman Maraş, Muş, Eskişehir’de bulunur

•Tuz:Tuz; denizlerden, göllerden ve kaya tuzu yataklarından elde edilir. Kaya tuzu kimya ve gıda sanayi ile kara yollarında buzlanmaya karşı kullanılır. Önemli tuz yataklarımız Göl tuzu yatağı Tuz Gölü, deniz tuzu yatağı Çamaltı Tuzlası (İzmir Körfezi) olup, kaya tuzu yatağı Çankırı, Erzurum, Nevşehir, Yozgat ve Kars’ da bulunur.

•Manganez: Çelik sanayinde kullanılır. Çeliğe sertlik, taşıma direnci, aşınmaya karşı dayanıklılık kazandırır. Önemli yataklarımız Kastamonu, Balıkesir, Burdur, Sivas ve Adana’da bulunur.

Antimon: İlaç, cam ve seramik sanayilerinde kullanılır. Önemli antimon yatakları Tokat, Kütahya, İzmir, Bilecik ve Niğde’de bulunur.

•Cıva: Doğada sıvı halde bulunan tek metaldir.
•Termometre ve elektrikli aletlerin yapımında kullanılır. Cıva yataklarımızın çoğu Ege Bölgesi ’ nde yer almaktadır

•Volfram (Tungsten): Isıya dayanıklı olması nedeniyle uzay sanayinde ve ampul üretiminde kullanılır. Ülkemizde faaliyet gösteren işletme yoktur.

•Asbest: Ateşe dayanıklı, lifli bir metaldir. Sanayide kullanılır. Önemli asbest yatakları Bursa, İzmir, Muğla ve Sivas’ta bulunur.

•Fosfat: Gübre üretiminde çimento, cam, seramik ve petrokimya sanayilerinde kullanılır. Önemli fosfat yatakları Mazı Dağı (Mardin), Adıyaman, Bingöl ve Bitlis’te bulunur.

•Doğal Soda: Katı soda ve sulu soda olmak üzere iki türü bulunur. Soda, cam, deterjan, gübre, kâğıt ve demir-çelik sanayilerinde kullanılır. Beypazarı (Ankara) katı soda yatakları, Kuzey Amerika’daki yataklardan sonra rezerv bakımından dünyada ikinci sırada yer alır.

•Manyezit (Magnezyum): Hafif, dirençli, ısıya dayanıklı metal özelliği taşır.
•Uçak ve demir-çelik sanayiinde kullanılır.

•Lületaşı: Takı, biblo, ağızlık, pipo üretiminde kullanılır. Eskişehir’de çıkartılır.

•Oltu taşı: Tesbih, takı v.b. eşya yapımında kullanılır. Erzurum’un Oltu ilçesinde çıkarılır.

Mermer: Ülkemiz mermer rezervi açısından zengindir, 200’e yakın sayıda mermer çeşidi bulundurur. Mermer; Afyonkarahisar, Balıkesir, Denizli, Bursa, Muğla, Marmara Adası ve Bilecik’te çıkarılır

Yenilenemeyen Enerji Kaynakları (Tükenen)

•Taşkömürü : Birinci jeolojik zamanda oluşmuştur. Yüksek kalorili bir kömürdür. Demir- çelik sanayinin temel yakıtıdır. Çıkartılan taş kömürünün büyük bölümü sanayide, geri kalanı ise elektrik üretiminde kullanılır.( Çatalağzı termik santrali). Taş kömürü yatakları Zonguldak, Kozlu, Kilimli, Ereğli havzalarında bulunur.
•
•Linyit: Üçüncü jeolojik zamanda oluşmuştur. Kalorisi taşkömürüne oranla düşük olup, enerjisi 1/3’i kadardır. Sanayide, ısıtmada, termik santrallerde kullanılır. Önemli linyit yatakları Elbistan, Soma, Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı, Yatağan, Çan ve Beypazarı’nda bulunur.

•Doğal Gaz: Ülkemize gerekli doğal gaz Rusya, Cezayir, İran ve Nijerya’dan ithal edilmektedir. Doğal gaz, temiz bir yakıt olması nedeni ile bütün dünyada tercih edilen bir enerji kaynağı haline gelmiştir. Fakat taşınması ekonomik değildir.Doğal gaz yatakları Trakya, Mardin, Siirt’te bulunur.

•Petrol: Daha çok Üçüncü Jeolojik Zamanda oluşmuş arazilerde bulunur. Türkiye’de petrol yatakları Orta Doğu’ da olduğu gibi yüzeye yakın değildir.Ülkemizde petrol ilk olarak 1940’da Raman Dağı’nda bulunmuştur. Petrol üretiminin tamamına yakını Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden sağlanır.Tüketilen petrolün % 85’i Orta Doğu ülkeleri ve Cezayir’den ithal edilir.Ülkemizde petrol ürünleri, Türkiye Petrol Rafineleri A.Ş. (TÜRPAŞ)’ye bağlı olarak faaliyet gösteren İzmit, İzmir, Kırıkkale, ve Batman’daki petrol rafinelerinde üretilir. Mersin’de de özel sektöre ait Ataş petrol rafinesi bulunmaktadır. Kerkük (Irak)-Yumurtalık (İskenderun) arasında iki boru hattı bulunmaktadır.Gelecekte Azerbaycan ve Kazakistan petrollerinin de boru hatları ile ülkemize getirilmesi ve buradan dünyaya pazarlanması, Bakü-Ceyhan petrol boru hattı adı verilen proje ile gerçekleştirilmek istenmektedir.

Yenilenebilir Enerji Kaynakları (Tükenmeyen)

•Su Gücü: Ucuz, temiz ve tükenmeyen bir enerji kaynağıdır. Ülkemizde su gücü olarak akarsulardan yararlanılır.Yüksekten düşen ve hızla akarsuların tirübünleri çalıştırması ile elektrik üretilir. Kaynağı su gücü olan bu enerjiye hidroelektrik enerji denir.Türkiye hidroelektrik potansiyeli bakımından Rusya ve Norveç’ten sonra üçüncü sıradadır.

•Rüzgar Gücü: Rüzgar enerjisinin avantajları çevreyi kirletmemesi, hammadde maliyetinin olmaması, kullanıldığı ülkeyi dışa bağımlılıktan kurtarması ve tükenmez oluşudur. Dezavantajı ise pahalı bir yatırım olması ve gürültülü çalışmasıdır.

•Jeotermal Kaynaklar: Yerin derinliklerinde 150-200 ºC civarında sıcaklığı bulunan su buharı, sondajlar ile yer yüzüne çıkarılır ve bu ısı sayesine elektrik enerjisi üretilir. Buhar şekline dönüşmemiş, sıcaklığı 100 ºC’tan daha az olan sıcak sulardan’da konutların ve seraların ısıtılmasında yararlanılır.Ülkemiz bu alanda zengin bir potansiyele sahiptir. Jeotermal enerji uzun ömürlü olup maliyeti ucuzdur.

•Güneş Enerjisi: Tükenmeyen bir enerji kaynağıdır. Güneşten elde edilen enerji yılda 80 bin ton petrole eş değerdedir. Ülkemizde sadece su ısıtma işlerinde yararlanılmaktadır.

•Radyoaktif Mineraller: Atom çekirdeğinin parçalanması ile açığa çıkan enerjiye nükleer enerji denir. Bu enerji uranyum,toryum gibi nükleer yakıtlar (radyoaktif mineraller) kullanılarak elde edilir. Nükleer yakıtlar, radyoaktif olmaları nedeni ile ciddi çevre sorunları oluştururlar. Nükleer santrallerdeki yakıtlar toprağa ve suya karışacak olursa, tüm canlılar için ölümcül tehlike oluşturabilir. Uranyum ve toryum cevherleri stratejik madenler kanununa tabidir. Bu nedenle işletmeleri devlet tarafından yapılır. Ülkemizde işletilen uranyum ve toryum yatağı bulunmamaktadır.

•Termik Santraller: Yakıt olarak taş kömürü, linyit, fuel-oil, motorin, doğal gaz, ve jeotermal kaynaklardan yararlanarak elektrik üreten tesislerdir. Ülkemizde termik santraller Silahtarağa (İstanbul), Çatalağzı (Zonguldak), Hamitabat (Kırklareli), Ambarlı (İstanbul), Ovaakça (Bursa)’dadır.